.
الگوهایی مثل مسئولیتپذیری افراطی، مهرطلبی یکطرفه، ترس از نه گفتن، احساس گناه مزمن و انتظار تأیید از دیگران.
در این مقاله، موقعیت واقعی فردی را بررسی میکنیم که:
– مسئولیت کامل مراقبت از مادر سالمند را بهتنهایی به دوش میکشد
– از خواهرانش کمک عملی دریافت نمیکند
– در روابط، از «دادنِ بیشتر از حد» و «نگرفتنِ متقابل» خسته شده است
این موقعیت را با رویکرد **تحلیل رفتار متقابل (Transactional Analysis)** بررسی میکنیم تا ببینیم مشکل دقیقاً کجاست و راهحل عملی چیست.
—
تحلیل رفتار متقابل؛ مسئله کجاست؟
تحلیل رفتار متقابل میگوید هر انسان از سه حالت روانی رفتار میکند:
– **والد**
– **بالغ**
– **کودک**
در این الگو، فرد مورد بحث غالباً در یکی از این دو حالت قرار میگیرد:
– **کودک سازگار**
– یا «بالغ ناتوان از مطالبه»
—
کودک سازگار؛
من خوب باشم، شما راضی باشید
کودک سازگار میگوید:
– «اشکالی ندارد، خودم انجام میدهم»
– «حالا مهم نیست»
– «ناراحت نشوند بهتر است»
– «اگر من نکنم، کار زمین میماند»
در رابطه با خواهران، این حالت کاملاً فعال است:
فرد بار اصلی مراقبت را به دوش میکشد، ناراحت میشود، اما درخواست قاطع و مشخصی مطرح نمیکند یا بعد از اولین مقاومت عقب مینشیند.
نتیجه:
– فرسودگی
– خشم فروخورده
– احساس بیعدالتی
– و در نهایت، سرزنش خود
—
### روابط خواهرانه از منظر «کودک سازگار» در برابر «والد»
اغلب واکنش خواهران در این موقعیت، از موضع **والد** است:
– «تو بهتر بلدی»
– «حالا ببینیم»
– «من سرم شلوغه»
– «الان نمیتونم»
وقتی این پاسخها میآید، اگر فرد از کودک سازگار پاسخ بدهد:
– سکوت میکند
– کوتاه میآید
– یا همه چیز را دوباره خودش به عهده میگیرد
اینجا رابطه «والد – کودک» تثبیت میشود؛
و در این رابطه، کودک همیشه بیشتر میدهد و کمتر میگیرد.
–
مهرطلبی و تعارف خوراکی؛ به دیگران
یکی از نشانههای مهم این الگو، **مهرطلبی یکطرفه** است.
مثل:
– تعارف مداوم خوراکی
– انتظار دریافت متقابل
– و ناراحت شدن وقتی طرف مقابل چیزی برنمیگرداند
در تحلیل رفتار متقابل، این رفتار از «بالغ» نمیآید؛
از **کودکی میآید که دیدهشدن و ارزشمندی را از راه تأیید دیگران میخواهد.**
مشکل اصلی این نیست که «چرا طرف مقابل خوراکی نداد»
مشکل این است که:
> «خواسته واقعی بیان نشده و به جای آن، تعارف جایگزین شده است.»
اینجا پای مفهوم **رودرواستی** وسط است:
دادن بدون درخواست،
و ناراحتی بدون بیان.
بالغ چه کار متفاوتی میکند؟
بالغ نه مهرطلب است، نه طلبکار.
بالغ:
– نیازش را میشناسد
– خواستهاش را شفاف میگوید
– و منتظر ذهنخوانی دیگران نیست
—
### چگونه در برابر «والدِ دیگران»، بالغانه بایستیم؟
#### ۱. بیان واقعیت، نه مظلومیت
❌ «خیلی خسته شدم، دیگه نمیتونم»
✅ «در حال حاضر بیشتر مسئولیتهای مراقبت از مادر بر عهده من است و این برایم قابلادامه نیست.»
—
#### ۲. درخواست مشخص و محدود
❌ «باید کمک کنید»
✅ «هر کدام از شما هفتهای دو شب مسئول رسیدگی به مادر باشید.»
درخواست بالغ:
– عدد دارد
– زمان دارد
– مرز دارد
—
#### ۳. عدم عقبنشینی در برابر مقاومت
وقتی پاسخ میآید:
– «سرم شلوغه»
– «حالا ببینیم»
پاسخ بالغ:
> «میفهمم سرت شلوغه. من از هفته آینده فقط این میزان مسئولیت را میپذیرم.»
نه جر و بحث
نه توضیح اضافی
نه توجیه
—
۴. تکرار آرام و قاطع
بالغ یک بار نمیگوید و له نمیشود.
او جملهاش را با آرامش تکرار میکند:
> «من بیش از این حجم مسئولیت را نمیپذیرم.»
—
اگر دیگران باز هم کمک نکردند چه؟
اینجا یکی از سختترین بخشهاست.
بعضی خانوادهها حتی در برابر درخواست بالغ هم تغییری نمیکنند.
در این وضعیت، خطر اصلی **احساس گناه مزمن** است.
—
### تمایز حیاتی: مسئولیت ≠ فداکاری نابودکننده
باور ناهشیار کودک سازگار:
> «اگر من انجام ندهم، آدم بدی هستم.»
بازتعریف بالغ:
> «من مسئول مراقبت هستم، نه مسئول نابود کردن خودم.»
بالغ میپذیرد:
– ناراحتی طبیعی است
– غم طبیعی است
– اما گناه فلجکننده نیست
—
### تفکیک «غم» از «گناه»
✅ غم = احساس انسانی
❌ گناه = برنامهریزی مخرب
بالغ میگوید:
> «غمگینم از شرایط، اما مقصر نیستم.»
خروج از نقش «من تنها ناجی هستم»
تا زمانی که فرد خود را تنها نجاتدهنده بداند:
– دیگران مسئولیتپذیر نمیشوند
– الگوی خانواده تغییر نمیکند
کاهش تدریجی مسئولیت حتی اگر ناراحتکننده باشد
گاهی تنها راه شکستن این چرخه است.
—
جمعبندی
مسئله این افراد، ضعف شخصیت یا بیعرضگی نیست.
مسئله، **گیر افتادن در نقش کودک سازگار** است.
راهحل:
– حذف مهربانی نیست
– دعوا کردن نیست
– والد شدن یا پرخاش نیست
راهحل:
1. ایستادن روی بالغ
2. گفتن خواسته شفاف
3. داشتن مرز مشخص
4. رها کردن احساس گناه
بالغ یعنی:
> «من انسان مسئولم، نه شهید خانواده.»
اگر احساس میکنید در روابطتان بیش از حد میدهید،
نه گفتن برایتان سخت است،
در برابر والدِ دیگران کوچک میشوید
و از درون خستهاید،
یادگیری کار با جنبه **بالغ**، عزت نفس و ارتباط قاطع، یک مهارت آموختنی است.
برای آشنایی عمیقتر با این مفاهیم و تمرینهای کاربردی، میتوانید از پکیج آموزشی **«از عزت نفس تا ارتباط مؤثر»** استفاده کنید؛
جایی که قدمبهقدم یاد میگیرید چگونه بدون احساس گناه،
خودتان باشید و رابطههای سالمتری بسازید.
لینک خرید پکیج از عزت نفس تا ارتباط موثر (رویکرد TA)
برای آشنایی با مفاهیم تحلیل رفتار، لینک های زیر را کلیک کنید :
ساختار شخصیت- سه حالت شخصیتی (والد -بالغ -کودک ) درTA
اسکریپت چیست ؟
شناخت مهار Injunction – رانه Driver – اجازه Permission – جهت خوددرمانی با TA
راه غلبه بر خود کم بینی
اینستاگرام 
تلگرام(با فیلترشکن)